Dušan Pajin
KULTURE ISTOKA
časopis za sva vremena
2012. godine se navršava 20 godina od gašenja časopisa Kulture Istoka. Izdavač časopisa bile su “Dečje novine”, čija je centrala bila u Gornjem Milanovcu, [1] gde je izdavač osnovan, ali je deo redakcija bio i u Beogradu. Kulture Istoka pokrenute su 1984, kao i časopis za vizuelne umetnosti, Moment (čiji je glavni urednik bio Jerko Denegri), a oba su ugašena 1992. Kulture Istoka su izlazile u periodu od 1984-1992., kvartalno, a objavljena su ukupno 33 broja (0-32).
Glavni urednik nultog broja i br.1-2, bio je profesor Filološkog fakulteta, dr Tode Čolak (1931-90), a od br. 3-32. tu ulogu je preuzeo je autor ovih redova. U uvodniku redakcije, u nultom broju (1984), izložena je platforma koja je potvrđena i dalje razvijena i obogaćena, u različitim pravcima, tokom izlaženja časopisa, narednih 9 godina.
Za mnoge od nas kulturna baština Grčke, Rima i hrišćanstva još uvek de facto, ako ne više i nominalno, označava kulturnu baštinu sveta u celini, što predstavlja nimalo bezazlenu kratkovidost, kada su nam istraživanja ne-evropskih kultura i dostupna i potrebna, ne samo radi razumevanja i asimilacije osobenosti tih drugih kultura, već i zbog samorazumevanja vlastite kulture, čije je nepristrasno prevrednovanje na osnovu uporednih istraživanja kultura u istoj meri jedno od preko potrebnih zaveštanja našeg vremena.
Kao skroman pokušaj da se odgovori na neke od ovih potreba pokrenut je i časopis Kulture Istoka. Iako je zamišljen da u svom sadašnjem tematskom opsegu pokriva i istražuje samo kulture istočnih naroda – u rasponu od Bliskog istoka do Japana – dakle, da ne pokriva i područje ne-evropskog uopšte, ipak verujemo da i ovako omeđeno polje istraživanja može, u našim uslovima, dati svoj mali doprinos dijalogu i sporazumevanju između kultura.
S druge strane, sama upućenost na Aziju opravdana je iz više razloga. Prvo, narodi tog područja su u drugoj polovini 20. veka vidnom snagom stupili na svetsku pozornicu i tako skrenuli pažnju svetske javnosti na bogatstvo i složenost svojih kulturnih baština. Drugo, na Zapadu vlada sve veće interesovanje, naročito u redovima posleratne generacije, za istraživanje specifičnih oblika duhovnog praxisa ovih tradicija – interesovanje koje se, na žalost, često završava u nekritičkom usvajanju svega što je »orijentalno«. Treće, naš jugoslovenski prostor prirodno je upućen na Aziju i činjenicom da je svojom vekovnom istorijom predstavljao geografsko i duhovno razmeđe Evrope i Orijenta; i najzad, o Aziji se često govori kao o svojevrsnom duhovnom antipodu Evrope, pa je utoliko i istraživanje njenih kultura indikativno za samorazumevanje i prevrednovanje našeg evropskog nasleđa.
Redakciju su činili članovi iz različitih delova ex-Jugoslavije. Redakcija 1985: David Albahari, Rade Božović, Mirko Gaspari, Vesna Grubić, Zorana Jeremić, Radoslav Mirosavljev, Ljiljana Nikolić-Yamagishi, Mitja Saje, Nenad Fišer, Ivan Šop i Dejan Razić (umro je 1985). Redakcija se vremenom menjala, pa su 1991, redakciju činili: David Albahari, Karmen Bašić, Mirko Gaspari, Maja Milčinski, Branko Merlin, Anđelka Mitrović, Vlasta Pacheineir-Klander, Radosav Pušić, Jasna Šamić i Miroslav Tanasijević.
U izdavačkom savetu su bili: Tvrtko Kulenović (predsednik), David Albahari (zamenik predsednika), Bogdan Bogdanović, Ljiljana Bojanić, Jovan Ćirilov, Ašer Deleon, Desanka Gačić, Mirko Gaspari, Rada Iveković, Srećko Jovanović, Ljiljana Nikolić-Yamagishi, Dušan Pajin, Ivan Šop, Darko Tanasković, Vinko Trček, Veljko Trojančević, Ljubica Vasiljević.
Lektor je bio Jovan Pejčić, a za likovno-grafičku opremu bili su zaduženi: – Rade Rančić, nulti broj – od br. 1-2, do 25: Veljko Trojančević – od br. 26-32: Milan Jovanović. Tehnički urednici dobijali su likovni materijal uglavnom od glavnog urednika, ili od autora tekstova. Časopis je bio bogato ilustrovan, jer je u polazu tako koncipiran, a to je omogućavala i bogata likovna tradicija kultura Istoka, koja je prigodno predstavljana.
Svaki broj časopisa je imao svoju glavnu temu, a i više drugih rubrika, u kojima su predstavljani i tekući međunarodni skupovi o kulturama Istoka, pojedini značajni autori, različite godišnice, ili izložbe u jugoslovesnkim i evropskim gradovima, kao i nove knjige.
U dvobroju 1-2 (juni-sept. 1984) tema broja bila je Pozorište Azije, a potom su sledile i druge teme, s prigodnim tekstovima: Kultura tela, Budizam i nacionalne kulture, Ji đing – tumačenje i razumevanje, Sufizam Ibn Arabija, Orijentalni humor, Vreme i svet u istočnim filozofijama, Psihologija istoka i zapada, Mistika istoka i zapada, Zen danas, Smrt i reinkarnacija, Askeza i ljubav, Istočnjačka medicina, Početak i kraj sveta, Istok kao književna inspiracija, San, java, buđenje, Sudbina i akcija, Otelovljenje i spasilac, Nauka i mistika, Zlatno pravilo i nenasilje, Ideali ljudskog savršenstva.
1988. je kao prateće izdanje časopisa pokrenuta edicija zbornika, koji su sadržavali pojedine temate časopisa, uz dodate tekstove. Zbornike je uređivao glavni urednik časopisa, povremeno u saradnji sa članovima redakcije. U periodu 1988-91. objavljeni su sledeći zbornici: Zen danas, Misticizam Istoka i Zapada, Kultura tela i borilačke veštine, Smrt i reinkarnacija, Meditacija Istoka i Zapada, Kosmologije – početak i kraj univerzuma, Istočnjačka medicina, Askeza i ljubav, San, java i buđenje.
1991. godine – sa početkom građanskih ratova u SFRJ – započeo je raspad kulturnog prostora i tržišta knjige, tako da je većina izdavača u Srbiji zapala u krizu, kao "Nolit" i "Prosveta", a i izdavač Kultura Istoka, “Dečje novine”, koje su te godine prestale da objavljuju većinu drugih časopisa. Poslednji broj Kultura Istoka – 32., objavljen je maja 1992., kada su uvedene sankcije “trećoj” Jugoslaviji (Srbiji i Crnoj Gori), što je pojačalo dugogodišnje urušavanje ovih prostora.
“Dečje novine” su potpuno ugašene 2001.
Zahvaljujući entuzijastima, Kirilu Gligorovskom koji je bio pokretač i Divni Milošević iz Univerzitetske biblioteke "Svetozar Marković" u Beogradu, tokom proleća 2012. sprovedena je digitalizacija svih brojeva časopisa (uz saglasnost glavnog urednika), koji će tako biti ponovo dostupni svim čitaocima sa teritorije bivše Jugoslavije, kao i u drugim zemljama.
Napomena
Krajem 1956, sa Aleksandrom Lazarevićem, u Gornjem Milanovcu, Srećko Jovanović osniva list za decu Dečje novine, u okviru van-nastavne aktivnosti učenika. Tiraž je počeo brzo da raste, pa su osnivači ubrzo osnovali izdavačko preduzeće, istog imena, koje će narednih 30-tak godina biti u ekspanziji i izdavao stripove, knjige i druga izdanja. “Dečje novine” izdavale su brojne popularne časopise kao Tik-Tak, Zeka, Eks almanah, Ju Strip, Gigant, Biser strip, Nikad robom i Džuboks, a i akademske časopise kao Moment (za vizuelne umetnosti) i Kulture Istoka.
Srećko Jovanović (1930-2008), diplomirao je na Filološkom fakultetu u Beogradu, na slavistici, a od 1956. do penzije 1995., bio je glavni urednik izdanja Dečjih novina i nosilac najvažnijih projekata. Jovanović je imao razvijene kontakte sa svetom, a više puta je nagrađivan za svoj rad: Vukova nagrada za razvoj srpskog jezika i kulture, Nagrada Zmajevih dečjih igara za doprinos u negovanju književnosti za decu, Orden rada sa zlatnim vencem za celokupnu delatnost, a 2008. od Beogradskog strip salona je dobio priznanje za doprinos u razvoju stripa u Srbiji. [Natrag]