Theravāda budizam
Hronologija
John Bullitt
Prevod Branislav Kovačević
Samo za besplatnu distribuciju, kao dar Dhamme
Ovu hronologiju čine neki od najznačajnijih događaja i ličnosti u evoluciji theravāda budizma,
a koji na ovaj ili onaj način imaju istaknuto mesto u tekstovima drugde na ovom web sajtu. Ovo svakako nije definitivna hronologija.
Pošto se u izvorima korišćenim za pisanje ove hronologije (označenim zagradama { } i pobrojanim na na kraju ovog dokumenta) često daju različite godine Budinog rođenja, povremeno je bilo potrebno interpolirati ih kako bi se različiti događaji međusobno uskladili (naročito se to odnosi na rane godine). Pa ipak, ova hronologija bi trebalo da vam da prilično jasnu sliku sleda događaja, ako baš i ne sasvim precizne godine kada su se oni odigrali.
Ako želite da steknete opštu sliku o theravāda buddizmu, pogledajte "Šta je theravāda?".
-80. -624/-560.
Bodhisatta (sanskrit: Bodhisattva), ili budući Buda, rođen je u Lumbiniju (u današnjem Nepalu) kao Siddhattha (skt: Siddhartha) Gotama, princ plemena Sakya. {1,2}
-51. -595/-531.
Boddhisatta odbacuje svetovan život i odlazi u beskućnike (sa 29 godina)
-45. -589/-525.
Dok je meditirao ispod bo drveta u šumi kraj Gaye (danas Bodhgaya, Indija) u noći punog meseca u maju, Boddhisatta (u 35. godini života) postaje Buda, "Budni".
Tokom noći punog Meseca u julu, Buda izgovara svoju prvu propoved blizu grada Varanasi, upoznajući svet sa Četiri plemenite istine i započinjući svoju 45-godišnju karijeru propovednika učenja koje je nazvao "Dhamma-Vinaya" (ovo bi se slobodnije moglo prevesti sa "teorija-praksa") .
1. -544/-480.
Parinibbana (skt.: parinirvana) smrt i konačno izbavljenje Budino, u Kusinari (danas Kusinagar, Indija) (sa 80 godina). {1,3}
Tokom perioda monsuna (kada se monasi zadržavaju na jednom mestu) koji je usledio neposredno posle Budine parinibbane, sastaje se u Rađagahi, Indija, prvi sabor, tokom kojeg 500 monaha koji su već bili dostigli stupanj arahanta, predvođeni Mahakassapom, recituju čitavo Budino učenje. Ovo recitovanje Vinaye za koje je bio zadužen Upali postaje prihvaćeno kao Vinaya pitaka; Dhammu je recitovao Ananda i ona postaje priznata kao Sutta pitaka. {1,4}
100. -444/-380.
100 godina posle Budine parinibbane drugi sabor se sakuplja u Vesaliju kako bi raspravljao o razmimoilaženjima u tumačenju Vinaye. Tu se i događa prvi raskol unutar sanghe, tako da se mahasanghika škola odvaja od traditionalističkije sthaviravade. Problem je u tome što mahasanghika odbija da prihvati sutte i Vinayu kao krajnji autoritet u pogledu Budinog učenja. Ovaj raskol je zapravo početak nastanka onoga što će kasnije evoluirati u mahāyāna budizam, koji će potom dominirati u severnoj Aziji (Kina, Tibet, Japan, Koreja). {1}
294. -250.
Treći sabor sazvao je Kralj Ašoka u Pataliputri (Indija). Rasprave oko tumačenja učenja vodile su do novih raskola i do podele na sarvastivada i vibhađđavada školu. Na ovom saboru je recitovana Abhidhamma pitaka, zajedno sa još nekim dodatnim delovima Khuddaka nikāye. Time je u suštini kompletirana savremena pali Tipitaka, premda neki naučnici sugerišu da su barem dva dela kanona – Parivara u Vinaya pitaki i Apadana u Sutta pitaki — možda kasniji dodaci. {1, 4}
297. -247.
Kralj Ašoka šalje svog sina Mahindu u misiju prenošenja budizma na Šri Lanku. Tamošnji kralj Devanampiya Tissa prihvata budizam kao državnu religiju. {5}
304. -240.
Mahinda osniva Mahaviharu (Veliki manastir) u Anuradhapuri (Šri Lanka). Vibhađđavada zajednica koja u njemu živi postaje poznata pod nazivom theravāda. Mahindina sestra, Sanghamitta, stiže na Šri Lanku donoseći izdanak onoga bo drveta pod kojim je Buda doživeo prosvetljenje i osniva red budističkih monahinja (bhikkhuni-sangha).{1, 5}
444. -100.
Glad i raskoli na Šri Lanki ukazuju na potrebu da se Tipitaka zabeleži i time sačuva Budino učenje. Kralj Vattagamani saziva četvrti sabor, na kojem 500 recitatora i pisara iz Mahavihare po prvi put zapisuje pali Tipitaku i to na palmovim listovima. {4, 5, 6}
544. 1.
Počinje naša era.
644. 100.
Theravāda budizam se prvi put javlja u Burmi i centralnom Tajlandu. {1}
744. 200.
Budistički monaški univerzitet u Nalandi, Indija, na vrhuncu je slave i ostaje svetski centar proučavanja budizma tokom više od 1000 godina. {1}
969. 425.
Buddhaghosa sakuplja različite sinhaleške komentare kanona – oslanjajući se uglavnom na Maha atthakathu (Veliki komentar) sačuvan u Mahavihari — i svoj rad prevodi na pali. Na ovaj način sinhaleška budistička učenost postaje dostupna čitavom theravādskom svetu. Kao kamen temeljac svoga rada, Buddhaghosa sastavlja kapitalno delo Visuddhimagga (Staza pročišćenja), koja kasnije postaje klasičan priručnik budizma na Šri Lanki. {7}
oko 1100. oko 600.
Započinje proces dugog, laganog propadanja budizma u Indiji i taj proces dovešće do njegovog potpunog nestanka u zemlji u kojoj je nastao. {1}
oko 1100? 1400? 6. vek? 9. vek?
Dhammapala sastavlja komentare o onim delovima kanona koje je propustio Buddhaghosa (kao što su Udana, Itivuttaka, Theragatha i Therigatha), zajedno sa obimnim podkomentarima Buddhaghosinog dela. {7}
1594. 1050.
Monaška zajednica u Anuradhapuri, zbog čestih invazija sa juga Indije, prestaje da postoji.{1, 5}
1614. 1070.
Bhikkhui iz Pagana stižu u Polonnaruwu (Šri Lanka) da nastave prekinutu liniji theravādskog zaređenja na ostrvu. {5}
1708. 1164.
U stranoj invaziji uništena je Polonnaruwa. Uz pomoć dva monaha šumske linije škole mahavihara – Mahakassape i Sāriputte – kralj Parakramabahu ponovo ujedinjuje sve monahe na Šri Lanki u mahavihara školu. {1, 8}
1780. 1236.
Bhikkhui iz Kańcipurama (Indija) stižu na Šri Lanku da ožive liniju theravādskog zaređenja. {1}
1823. 1279.
Poslednji pisani trag o jednom theravāda ženskom manastiru (u Burmi). {8}
1831. 1287.
Pagan razaraju mongolski osvajači; počinje njegova propast. {1}
oko 1900. 13. vek
Šumska linija šrilankanskog zaređenja stiže u Burmu i Tajland. Theravāda se širi na Laos. Tajlandski theravāda manastiri prvo se pojavljuju u Kambodži, neposredno pre nego što su se Tajlanđani oslobodili kmerske dominacije. {1}
oko 2000. oko 1400.
Još jedna šumska monaška linija je uvezena sa Šri Lanke u Ayudhayu, tajlandski glavni grad. Nova linija zaređenja je takođe preneta u Burmu. {1}
2297. 1753.
Kralj Kirti Sri Rajasinha dovodi bhikkhue sa tajlandskog dvora da obnovi liniju monaškog zaređenja, koja je ponovo prekinuta na Šri Lanki. Ovo je vreme nastanka Siyam nikāye. {8}
2312. 1768.
Burmanci razaraju Ayudhayu (tajlandski glavni grad).
2321. 1777.
Kralj Rama I, osnivač danas aktuelne dinastije u Tajlandu, pribavlja prepise Tipitake sa Šri Lanke i finansira sabor koji ima zadatak da standardizuje tajlandsku verziju Tipitake. Njeni prepisi su potom razaslati manastirima širom zemlje. {1}
2347. 1803.
Šrilančani zaređeni u burmanskom gradu Amarapuri donose Amarapura nikāyu na Šri Lanku kako bi dopunila Siyam nikāyu, koju su priznavali samo brahmini iz brdovitog predela oko Kandija. {9}
2372. 1828.
Tajlandski princ Mongkut (kasnije kralj Rama IV) osniva Dhammayut pokret, koji će kasnije postati Dhammayut škola. {1}
oko 2400. oko 1800.
Šrilankanska sangha propada pod pritiskom dvovekovne evropske kolonijalne vlasti (Portugalci, Holanđani, Britanci). {5}
Šumski monasi predvođeni Pańńanandom odlaze za Burmu radi ponovnog zaređenja. Vraćaju se na Šri Lanku sledeće godine i polažu temelj Ramańńa nikāye. {9} Prvi prevod Dhammapade na jedan zapadni jezik (nemački). {2}
Peti sabor održan u Mandalaju (Burma); pali kanon uklesan na 729 mermernih ploča. {2}
2417. 1873.
Mohottivatte Gunananda pobeđuje hrišćanske misionare u javnoj debati, budeći tako ponos čitave nacije na svoju budističku tradiciju i želju za njenom obnovom. {8}
2423. 1879.
Sir Edwin Arnold objavljuje svoju epsku poemu Light of Asia (Svetlost Azije), koja postaje bestseler u Engleskoj i SAD, podstičući na Zapadu šire interesovanje za budizam.
2424. 1880.
Helena Blavatsky i Henry Steel Olcott, osnivači Teozofskog društva, stižu iz SAD na Šri Lanku, prihvataju budizam i počinju kampanju za obnovu budizma na ostrvu otvaranjem budističkih škola. {1}
2425. 1881.
T.W. Rhys Davids osniva u Londonu Pali Text Society; veći deo Tipitake objavljen je u latiničnoj transkripciji i tokom narednih 100 godina u prevodu na engleski.
2435. 1891.
Nezaređeni budistički sledbenik sa Šri Lanke Anagarika Dharmapala osniva u Indiji Maha Bodhi Society, nastojeći da ponovo oživi budizam u Indiji. {1}
2443. 1899.
Prvi Zapadnjak theravāda monah (Gordon Douglas) zaređen u Burmi. {2}
oko 2444. oko1900.
Ajahn Mun i Ajahn Sao oživljavaju šumsku tradiciju meditacije u Tajlandu. {1}
2445. 1902.
Tajlandski kralj Rama V objavljuje zakon o sanghi, koji formalno obeležava početak mahanikāya i dhammayut škola. Upravljanje sanghom, koje je do tada bilo u rukama laika kojeg je imenovao kralj, predato je u ruke samih monaha.
2493. 1949.
Mahasi Sayadaw postaje glavni učitelj u iz državnih fondova sponzorisanom meditacionom centru u Rangunu (Burma). {10}
Burmanska vlada je pokrovitelj šestog sabora u Rangunu.
2500. 1956.
Buddha Jayanti godina; navršilo se tačno 2,500 godina postojanja budizma.
2502. 1958.
Nanaponika Tera osniva Buddhist Publication Society na Šri Lanki s namerom da se objavljuju knjige o theravāda budizmu na engleskom. Sarvodaya Shramadana pokret osnovan na Šri Lanki s ciljem da se budistički ideali iskoriste za rešavanje nagomilanih socijalnih problema. Dva Nemca zaređuju se u kraljevskoj tajlandskoj ambasadi u Londonu, i to je prvo puno theravāda zaređenje na Zapadu. {1, 2}
oko 2504. oko 1960. {3}
Budistička vihara osnovana u Vašingtonu – to je prva theravāda monaška zajednica u SAD. {11; i Bhavana Society brošura}
Izbeglice iz Vjetnama, Kambodže i Laosa stižu u SAD i Evropu, osnivajući čitavu mrežu budističkih zajednica na Zapadu. Taungpulu Sayadaw i dr Rina Sircar, iz Burme, osnivaju Taungpulu Kaba-Aye Manastir u Severnoj Kaliforniji. Ajahn Chah osniva Wat Pah Nanachat, šumski manastir u Tajlandu namenjen obuci monaha sa Zapada. Insight Meditation Society, meditacioni centar za nezaređene, osnovan u Masačusetsu (SAD). Ajahn Chah putuje u Englesku kako bi postavio temelj za malu zajednicu monaha u Hamsptead vihari, koja se kasnije preseljava u Saseks (Engleska) i stvara Wat Pah Ćittaviveka (Chithurst šumski manastir).
Meditacioni centri za nezaređene stiču sve veću popularnost u SAD i Evropi. Prvi theravāda šumski manastir u SAD (Bhavana Society) osnovan je u Zapadnoj Virdžiniji. Amaravati Buddhist Monastery osniva u Engleskoj Ajahn Sumedho (učenik Ajahn Chaha).
oko 2534. oko 1990.
Nastavlja se ekspanzija theravādske sanghe na Zapadu: manastiri tajlandske šumske tradicije osnovani su u Kaliforniji (Metta Forest Monastery, osnivač Ajahn Suwat; Abhayagiri Monastery, osnivači Ajahn Amaro and Ajahn Pasanno). Budizam se širi i na cyberspace: pojavljuju se budističke kompjuterske mreže; nekoliko izdanja pali Tipitake postaje dostupno online.
[1] BE = Budistička era. Prva godina budističke ere jeste godina Budine parinibbane (smrt i konačno oslobođenje), a to znači kada je Buda imao 80 godina (480. pre n.e. prema "istorijskoj" hronologiji; 544. pre n.e. prema tradiciji).
Tačna godina Budinog rođenja je nepoznata. Prema budističkoj tradiciji, Buda se rodio 624. pre n.e, premda neke novije procene smeštaju njegovo rođenje znatno kasnije – možda čak 448. pre n.e. {1}. Godina 560. pre n.e. je opšteprihvaćen datum Budinog rođenja i "istorijski" datum tog događaja koji je ovde prihvaćen.
Događaji u hronologiji pre -250. H.E. ovde su prikazani sa dve H.E. godine: prva je zasnovana na "tradicionalnom" rođenju 624. pre n.e., a druga na "istorijskom" rođenju 560. pre n.e. Posle -250 H.E. "istorijski" datumi su izostali, pošto su bitniji samo u razmatranju ranijih događaja.
Da biste izračunali H.E. godinu koja odgovara nekom događaju u tradicionalnom budističkom kalendaru, oduzmite 544 godine od B.E. godine. Godine B.E. dobro dokumentovanih istorijskih događaja (naročito onih u dvadesetom veku) mogu biti i drugačije za jednu godinu, pošto kalendari H.E. and B.E. počinju godinu u različitim mesecima (u januaru i u maju).[Natrag]
[2] H.E. = Hrišćanska era. Prva godina odgovara 1 AD (Anno Domini) u hrišćanskom kalendaru [Natrag]
[3] Događaji poslednjih nekoliko decenija još uvek su suviše sveži u kolektivnom sećanju da bi se mogao objektivno odrediti njihov pravi istorijski značaj. [Natrag]
{1} R.H. Robinson & W.L. Johnson: The Buddhist Religion: A Historical Introduction (četvrto izdanje), Belmont, California: Wadsworth, 1996.
{2} H. Saddhatissa: The Buddha's Way, London: Allen & Unwin, 1971.
{3} Wilhelm Geiger: Pali Literature and Language, New Delhi: Oriental Books, 1978.
{4} Samanera Bodhesako: Beginnings: the Pali Suttas, Kandy: Buddhist Publication Society, 1984.
{5} H.R. Perera: Buddhism in Sri Lanka, Kandy: Buddhist Publication Society, 1966.
{6} The Path of Purification (Visuddhimagga) (uvod Bhikkhu Ńanamoli), Kandy: Buddhist Publication Society, 1975.
{7} A.K. Warder: Indian Buddhism (drugo izdanje), Delhi: Motilal Banarsidass, 1980.
{8} Richard Gombrich: Theravāda Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo, London and New York: Routledge and Kegan Paul, 1988.
{9} Michael Carrithers: The Forest Monks of Sri Lanka: An Anthropological and Historical Study, Delhi: Oxford University Press, 1983.
{10} Mahasi Sayadaw: The Progress of Insight, Kandy: Buddhist Publication Society, 1994.
{11} World Buddhist Directory, The Buddhist Information Centre, Colombo, Sri Lanka: Buddhist Information Centre, 1984.